علائم پوستی جذام؛ انواع، دلایل و روش پیشگیری و درمان!

برای قرن‌ها، جذام به‌عنوان بیماری بسیار مسری و خطرناک در نظر گرفته می‌شد که تنها کسانی را که به‌اندازه کافی بدشانس بودند، مورد نفرین قرار می‌داد. در واقع، از جذام در برخی متون مقدس نه تنها به‌عنوان یک بیماری، بلکه به‌عنوان مجازاتی برای گناهان یاد شده است. حتی امروزه، اصطلاح ” leper (جذامی)” به‌طور گسترده به‌معنای طرد شده استفاده می‌شود و این برای صدها هزار نفری که امروزه تحت تأثیر این بیماری قرار گرفته‌اند، بسیار توهین‌آمیز است. اما علیرغم رمز و راز طولانی، جامعه پزشکی اکنون متوجه شده است جذام، که به‌عنوان بیماری هانسن نیز شناخته می‌شود، یک بیماری عفونی مزمن و پیشرونده است که توسط یک باکتری با رشد کند به‌نام مایکوباکتریوم لپرا (M. leprae) ایجاد می‌شود. این باکتری به‌پوست، چشم‌ها، پوشش بینی و اعصاب محیطی (اعصاب خارج از مغز و نخاع) حمله می‌کند. در حالی که جذام واقعا مسری است، اما آنطور که در زمان‌های قدیم تصور می‌شد قابل انتقال نیست. با ذکر این مقدمه کوتاه، اکنون قصد داریم این مطلب را به‌بررسی علائم پوستی جذام اختصاص دهیم. با ما همراه باشید.

بیماری جذام و علائم پوستی جذام چیست؟

قبل از پرداختن به‌علائم پوستی جذام، ابتدا باید ببینیم این بیماری در اصل چیست و چگونه منتقل می‌شود. جذام یک بیماری عفونی است که باعث ایجاد زخم‌های پوستی شدید و بد شکل و آسیب عصبی در بازوها، پاها و پوست بدن شما می‌شود.

جذام از دوران باستان وجود داشته و همه‌گیری‌های متعددی از آن، مردم همه قاره‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده است. اما جذام آنقدر مسری نیست و فقط در صورت تماس نزدیک و مکرر با قطرات بینی و دهان فرد مبتلا به‌جذام درمان نشده می‌توانید آن را بگیرید.

کودکان بیشتر از بزرگسالان به‌جذام مبتلا می‌شوند. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، امروزه حدود 208000 نفر در سراسر جهان به‌جذام مبتلا هستند که بیشتر آنها در آفریقا و آسیا زندگی می‌کنند. حتی در مورد کشورهای پیشرفته، مثلا سالانه حدود 100 نفر در ایالات متحده به‌جذام مبتلا می‌شوند که بیشتر آنها در نواحی جنوبی، کالیفرنیا و هاوایی سکونت دارند.

جذام با تعداد و نوع زخم‌های پوستی شما تعریف می‌شود و علائم پوستی جذام و درمان آن نیز به‌نوعی از بیماری که به‌آن مبتلا شده‌اید، بستگی دارند. انواع مختلف جذام عبارتند از:

• Tuberculoid (توبرکلوئید)، نوع خفیف و با شدت کمتر از جذام: افراد مبتلا به‌این نوع فقط یک یا چند تکه پوست صاف و رنگ پریده در بدن خود دارند (جذام پائوسی باسیلاری). ناحیه آسیب دیده پوست ممکن است به‌دلیل آسیب عصبی زیرین احساس بی‌حسی داشته باشد. جذام Tuberculoid کمتر از سایر اشکال این بیماری مسری است.
• Lepromatous (لپروماتیس)، شکل شدیدتر این بیماری: در این بیماری، علائم پوستی جذام مثل برجستگی‌ها و بثورات پوستی (جذام چند باسیلی)، بی‌حسی و ضعف عضلانی را به‌همراه دارند. بینی، کلیه‌ها و اندام‌های تناسلی مردانه نیز ممکن است تحت‌تأثیر این نوع از جذام قرار گیرند. Lepromatous مسری‌تر از جذام Tuberculoid است.
• Borderline (جذام مرزی): افراد مبتلا به‌این نوع، دارای علائم پوستی جذام در هر دو نوع قبلی هستند.

همچنین، ممکن است جایی بشنوید پزشکان از این طبقه بندی ساده‌تر برای انواع جذام استفاده می‌کنند:

• Paucibacillary تک ضایعه (SLPB): دارای یک ضایعه پوستی
• Paucibacillary (PB): دو تا پنج ضایعه
• Multibacillary (MB): شش ضایعه یا بیشتر

علائم پوستی جذام

اولین علائم پوستی جذام معمولاً ضایعات پوستی به‌شکل لکه‌های صاف، رنگ پریده (هیپوپیگمانته) یا قرمز (اریتماتوز) در پوست با کمی کاهش حساسیت به‌لمس یا درد هستند. این ضایعات معمولاً با علائم دیگری مانند سوزش یا درد ظاهر نمی‌شوند.

همچنین، ممکن است مقداری ریزش مو در ناحیه آسیب دیده وجود داشته باشد. با پیشرفت این ضایعات پوستی، ممکن است پوست آسیب دیده برآمده شده و در برخی موارد گره‌هایی روی آن ایجاد شود.

علائم درگیری عصبی در جذام شامل کاهش حس در نواحی آسیب دیده و گاهی اوقات احساس سوزش و سوزن سوزن شدن (پارستزی) است. در موارد پیشرفته‌تر، ممکن است ضعف، فلج و آتروفی عضله دست یا پا وجود داشته باشد.

افراد مبتلا به‌جذام توبرکلوئید و توبرکلوئید مرزی، بیماری محدودی با ضایعات پوستی نسبتاً کمی دارند و فقط تعداد کمی از اعصاب پوستی آن‌ها آسیب می‌بیند. با این حال در اوایل دوره بیماری، ممکن است از دست دادن حس پوستی و ضعف عضلانی قابل توجهی داشته باشند، حتی اگر فقط یک دست یا پایشان درگیر باشد.

افراد مبتلا به‌جذام لپروماتیس ممکن است حداقل از دست دادن حس را در شروع بیماری داشته باشند. با این حال در صورت عدم درمان، درگیری گسترده پوست و اعصاب در این بیماری ایجاد می‌شود. عوارضی که ممکن است رخ دهند شامل درگیری چشم و بدشکلی‌های صورت، دست‌ها و پاها است.

بدشکلی‌های صورت می‌تواند در نتیجه تخریب پارتیشن بینی که سوراخ‌های بینی (سپتوم بینی) و سایر بافت‌های صورت را تقسیم می‌کند باشد. در بیماری پیشرفته، افراد مبتلا به‌جذام لپروماتیس ممکن است ابروها و مژه‌های خود را از دست بدهند و پلک‌هایشان فلج شوند، به‌طوری که افراد نتوانند به‌درستی پلک بزنند یا چشمان خود را ببندند.

لاله گوش این افراد ممکن است بزرگ شده یا چروک شود. تغییر شکل دست‌ها و پاها نیز ممکن است در نتیجه فلج عضلانی و ضربه‌های مکرری که به‌دلیل از دست دادن حس در افراد مبتلا به‌این بیماری احساس نمی‌شوند، ایجاد شود.

پس از علائم پوستی جذام، جدی‌ترین عارضه این بیماری آسیب عصبی‌ای است که ممکن است گاهی حتی پس از شروع درمان رخ دهد. بسیاری از آسیب‌های عصبی به‌دلیل یک نوع مشکل ایمنی در 25 تا 50 درصد از بیماران در طول درمان رخ می‌دهند و معمولاً به‌عنوان یک واکنش به‌درمان شناخته می‌شود.

این واکنش‌ها، واکنش‌های دارویی یا آلرژی نیستند، بلکه واکنش سیستم ایمنی بدن خود بیمار در برابر باکتری‌های مرده‌ای هستند که هنوز در پوست و اعصاب وجود دارند. بیماران مبتلا به‌نوع متوسط یا مرزی جذام ممکن است نوعی واکنش به‌نام واکنش برگشتی را تجربه‌کنند که در آن قرمزی و تورم ضایعات پوستی و تورم، حساسیت و درد در اعصاب دست و پا وجود دارد. در طول این فرآیند، آسیب عصبی ممکن است رخ دهد.

نوع دومی از این دست واکنش‌ها نیز وجود دارد که فقط در بیماری جذام مرزی لپروماتوز و جذام لپروماتوز رخ می‌دهد و به‌عنوان اریتم گرهی جذام (ENL) شناخته می‌شود. این سندرم با تب و ندول‌های پوستی برجسته، قرمز و دردناک مشخص می‌شود. همچنین ممکن است درد و حساسیت اعصاب همراه با آسیب عصبی ثانویه در دست‌ها و پاها وجود داشته باشد.

بیشتر بخوانید: علائم پوستی سلیاک؛ 

ENL ممکن است با بیماری مفصلی (پلی آرترالژی)، التهاب چشم و التهاب بیضه‌ها همراه باشد. طی واکنش‌ها و حتی در مواقعی که هیچ نشانه‌ای از واکنش وجود ندارد، ممکن است به‌اعصاب صورت آسیب وارد شود که این مورد منجر به‌ضعف در بسته شدن پلک‌ها و از دست دادن احساس در قرنیه (بی‌حسی قرنیه) می‌شود.

این امر می‌تواند منجر به‌خشکی قرنیه و زخمی شدن آن شود و در نهایت، باعث کوری فرد مبتلا شود. افراد مبتلا به‌جذام لپروماتوز ممکن است التهاب عنبیه و صلبیه چشم نیز داشته باشند که می‌تواند منجر به‌اختلال بینایی و در برخی موارد کوری شود.

تشخیص عامل بیماری جذام و درمان جذام

در ادامه بررسی علائم پوستی جذام، به‌نحوه تشخیص و درمان این بیماری می‌پردازیم. باکتری Mycobacterium leprae باعث بیماری هانسن (جذام) می‌شود. پزشکان می‌گویند بیماری جذام از طریق تماس با ترشحات مخاطی فرد مبتلا به‌این عفونت گسترش می‌یابد و این حالت معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که فرد مبتلا به ‌بیماری جذام عطسه یا سرفه می‌کند.

این بیماری خیلی مسری نیست، با این حال، تماس نزدیک و مکرر با یک فرد درمان نشده برای مدت طولانی‌تر می‌تواند منجر به‌ابتلا به‌جذام شود. باکتری مسئول بیماری جذام بسیار آرام تکثیر می‌شود و براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، دوره نهفتگی متوسط این بیماری (زمان بین ابتلا و ظهور اولین علائم) پنج سال است.

با این حال علائم جذام ممکن است تا 20 سال پس از ابتلا به‌ این عفونت ظاهر شوند. همچنین، تحقیقات جدید نشان داده‌اند یک آرمادیلوی بومی جنوب ایالات متحده و مکزیک نیز می‌تواند ناقل این بیماری و انتقال آن به‌ انسان باشد.

جذام دارای ویژگی‌های بالینی بسیار مشخصی است و اغلب برای کمک به‌تشخیص بالینی آن از درموسکوپی استفاده می‌شود. در مجموع، تشخیص این بیماری باید با یکی از تحقیقات زیر تایید شود:

• اسمیر شکاف پوست: یک شکاف کوچک با استفاده از یک تیغه تیز روی پوست لاله گوش، پیشانی یا پوست ضایعه‌دار ایجاد می‌شود. سپس با خراشیدن درم در معرض دید روی یک لام شیشه‌ای و بررسی وجود acid fast bacilli زیر میکروسکوپ، اسمیر ایجاد می‌شود. این روش فقط برای جذام Multibacillary مفید است.
• تست لپرومین: این روش برای طبقه‌بندی نوع جذام مفید است.
• بیوپسی پوست: بسته به‌نوع جذام، این روش ممکن است ویژگی‌های معمولی این بیماری را نشان دهد.

اگر مشکوک هستید ممکن است جذام داشته باشید، بدانید که ممکن است متخصص پوست یا پزشک عمومی شما در طول فرآیند معاینه اصلا به‌تشخیص بیماری جذام توجه نداشته باشد و ذهن او به‌سمت بیماری‌های پوستی دیگری جلب شود، زیرا این بیماری در کشور ما نادر است و بسیاری از پزشکان شاید با علائم جذام آشنا نباشند یا تصور نکنند که فرد ممکن است به ‌جذام مبتلا شده باشد. برای تشخیص جذام، پزشک باید به‌دنبال حداقل یکی از این علائم اساسی زیر باشد:

• حداقل یک تکه از پوست بدن فرد تغییر رنگ داده (رنگ پریده یا قرمز) و بی‌حس شده باشد
• یک یا چند عصب محیطی ضخیم یا بزرگ شده‌اند و حس آنها از دست رفته باشد
• نتایج اسمیر پوستی مثبت باشد

در مرحله بعد برای تایید تشخیص جذام، بیوپسی پوست یا عصب انجام می‌شود. همچنین اگرچه امروزه برخی از آزمایش‌های سرولوژیکی (آزمایش‌های خونی که به‌دنبال آنتی‌بادی می‌گردند) برای تشخیص جذام ایجاد شده‌اند، اما این آزمایشات در حال حاضر آن‌قدر حساس نیستند که بتوان برای تشخیص جذام به‌آنها اعتماد کرد.

همچنین در مورد درمان علائم پوستی جذام باید بدانید جذام به‌طور کلی قابل درمان است و در 2 دهه گذشته 16 میلیون نفر مبتلا به‌جذام در سرتاسر دنیا درمان شده‌اند.

اما درمان این بیماری به‌نوع جذام شما بستگی دارد. در مجموع برای درمان این عفونت از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌شود و پزشکان یک درمان طولانی مدت، معمولاً 6 ماه تا یک سال را توصیه می‌کنند. اگر جذام شدید دارید، ممکن است نیاز به‌مصرف آنتی‌بیوتیک بیشتری داشته باشید. آنتی‌بیوتیک‌ها نمی‌توانند آسیب عصبی ناشی از جذام را درمان کنند.

درمان چند دارویی (MDT) نیز یک درمان رایج برای جذام است که ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها است. این بدان معناست که شما روزانه دو یا چند دارو که اغلب آنها آنتی‌بیوتیک هستند را مصرف خواهید کرد:

• جذام Paucibacillary: شما دو آنتی‌بیوتیک مانند داپسون (هر روز) و ریفامپیسین (یک بار در ماه) مصرف خواهید کرد.
• جذام Multibacillary: علاوه بر داپسون به‌صورت روزانه و ریفامپیسین، یک دوز روزانه از آنتی‌بیوتیک کلوفازیمین مصرف می‌کنید. شما به‌مدت 1 تا 2 سال از درمان چند دارویی استفاده خواهید کرد و سپس درمان خواهید شد.

همچنین ممکن است برای کنترل درد عصبی و آسیب‌های مربوط به‌جذام از داروهای ضد التهابی استفاده کنید. این داروها می‌توانند شامل استروئیدها مانند پردنیزولون باشند. ضمنا، پزشکان گاهی جذام را با تالیدومید درمان می‌کنند. تالیدومید یک داروی قوی است که سیستم ایمنی شما را سرکوب می‌کند.

این دارو به‌درمان گره‌های پوستی جذام کمک می‌کند. همچنین شناخته شده که تالیدومید ممکن است باعث ایجاد نقایص شدید و تهدیدکننده زندگی شود. بنابراین اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، هرگز آن را مصرف نکنید.

نحوه پیشگیری از جذام و علائم پوستی آن

در پایان مطلب بررسی علائم پوستی جذام خواهیم دید چه راهکارهایی برای پیشگیری از این بیماری وجود دارند. اول از همه، شاید این سوال برایتان پیش آمده باشد آیا واکسنی برای این بیماری وجود دارد؟ به‌طور کلی هیچ واکسنی برای پیشگیری از جذام وجود ندارد.

با این حال، واکسن مرض سل که واکسن BCG نامیده می‌شود، ممکن است محافظتی در برابر جذام ایجاد کند. این امر به‌این دلیل است که ارگانیسمی که باعث جذام می‌شود، ارتباط نزدیکی با ارگانیسم عامل سل دارد. اما در مجموع بهترین راه برای پیشگیری از بیماری جذام، پرهیز از تماس طولانی مدت و نزدیک با فرد درمان نشده‌ی مبتلا به‌این بیماری است.

بیشتر بخوانید: علائم پوستی تیروئید؛ 

به‌پایان مطلب بررسی علائم پوستی جذام می‌رسیم. جذام نام بسیار ترسناکی دارد، چراکه از ابتدای تاریخ مکتوب بشر تا همین سده‌های گذشته جان بسیاری از نیاکان ما را گرفته است و علاوه بر این، پیشرفت بیماری جذام به‌مرور باعث بروز علائم پوستی جذام به‌صورت بسیار شدید می‌شود و ظاهر مبتلایان به‌این بیماری را ترسناک می‌کند.

با این حال جذام در حال حاضر در تمام کشورهایی که سیستم بهداشتی خوبی دارند، بسیار نادر است و حتی در صورت ابتلا به‌آن، می‌توانید با مصرف دارو خود را درمان کنید.

منبع ++++++