سوختگی زبان؛ علائم، دلایل و روش پیشگیری و درمان خانگی

فرض کنید وقت ناهار رسیده و شما پس از گذراندن یک روز طولانی و پرمشغله بسیار گرسنه هستید. سپس غذای شما آماده می‌شود و با هیجان لقمه‌ای می‌خورید، اما بی‌خبر از آنکه که غذا (یا نوشیدنیتان) بسیار داغ‌تر از چیزی بوده که انتظارش را داشتید! اکنون شما زبان خود را سوزانده‌اید. البته که بسیار دردناک و ناراحت کننده است، اما خوشبختانه، سوختگی زبان معمولاً نیازی به درمان ندارد. با این حال در کیس‌های بسیار شدیدتر، سوختگی زبان نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. در هر دو حالت، انجام کمک‌های اولیه به صورت سریع در کاهش سوزش، درد و ناراحتی بسیار مهم است. پس بیایید در مورد آنچه می‌توانید درباره درمان سوختگی زبان انجام دهید صحبت کنیم!

سوختگی زبان

زبان دارای برجستگی‌های کوچکی بر روی سطح خود است که پاپیلا (papillae) نامیده می‌شوند. بیشتر پاپیلاها حاوی نوعی جوانه‌های چشایی هستند که به ما اجازه می‌دهند تا طعم و مزه‌های مختلف را حس کنیم. این جوانه‌های چشایی وقتی در معرض دماهای شدید قرار بگیرند (مانند یک سوپ یا قهوه داغ) می‌سوزند. در هنگام سوختن زبان، بافت سطحی آن می‌تواند متورم شود و تا زمانی که درمان سوختگی زبان انجام نشده و زبان شما بهبود نیافته باشد، نمی‌توانید به خوبی طعم غذاها را تشخیص دهید.

انواع سوختگی زبان

مثل سایر سوختگی‌ها، سوختگی زبان هم به 3 درجه تقسیم می‌شود:

• درجه اول: سوختگی درجه یک خارجی‌ترین لایه زبان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این سوختگی معمولا خفیف است، اما همچنان می‌تواند باعث درد شود.
• درجه دوم: سوختگی درجه دو به لایه عمیق‌تر بافت زبان می‌رسد و بسیار دردناک‌تر از حالت قبلی است و در آن، علاوه‌برقرمزی و متورم شدن زبان، ممکن است تاول نیز داشته باشید.
• درجه سوم: سوختگی درجه سوم عمیق‌ترین لایه زبان را تحت تاثیر قرار داده و تقریبا تا مرکز بافت زبان پیش می‌رود. در این نوع سوختگی مانند سایر سوختگی‌های درجه 3، زبان ممکن است سیاه به‌نظر برسد و بسیار دردناک باشد.

سوختگی‌های درجه یک را می‌توان در خانه درمان کرد. اما سوختگی‌های درجه دو و سه جدی‌تر هستند و بهتر است توسط پزشک یا دندان‌پزشک بررسی شوند تا در آینده عوارض خاصی نداشته باشید.

بیشتر بخوانید: درمان سوختگی سقف دهان

عوارض ناشی از سوختگی زبان

برای درمان سوختگی زبان باید با علائم و عوارض این مشکل آشنا باشید تا بتوانید نوع و شدت سوختگی و درمان مناسب برای آن را انتخاب کنید. به‌طور کلی علائم سوختگی زبان به شدت آن بستگی دارند. سوزش زبان در همه‌ی موارد سوختگی زبان وجود خواهد داشت و علاوه‌برآن، ممکن است موارد زیر را نیز تجربه کنید:

• درد زبان
• از دست دادن حس در زبان
• زبان صورتی یا قرمز می‌شود و داغ و ملتهب و متورم به‌نظر می‌رسد
• کاهش حس چشایی یا وجود طعم فلزات در دهان
• صاف شدن زبان (در صورت آسیب دیدن جدی پاپیلاها)

افراد مبتلا به یک بیماری نادر به نام زبان جغرافیایی (geographic tongue) نیز ممکن است زبانی صاف، قرمز و دارای احساس سوزش در دهان خود داشته باشند، اما این بیماری با سوختگی زبان متفاوت است. زبان جغرافیایی یک وضعیت بی‌ضرر است که فقط شامل لکه‌های قرمز و صاف همراه با بافت سفید یا خاکستری بر روی حاشیه زبان می‌شود. پزشکان مطمئن نیستند که چه چیزی باعث ایجاد بیماری زبان جغرافیایی می‌شود، اما به هر حال ربطی به سوختگی زبان ندارد.

تشخیص سندروم سوختگی زبان و دهان

شما همچنین قبل از اقدام مناسب برای درمان سوختگی زبان باید با یک بیماری دردسرساز به نام Burning mouth syndrome یا سندروم سوزش (یا سوختگی) زبان آشنا باشید تا این دو مشکل را با هم اشتباه نکنید!

سندرم سوزش دهان اصطلاح پزشکی برای سوزش مداوم یا مکرر در دهان بدون وجود علت واضح است. ممکن است این سوزش را روی زبان، لثه‌ها، لب‌ها، داخل گونه‌ها، سقف دهان یا نواحی بزرگی از کل دهان خود احساس کنید. احساس سوزش در این بیماری می‌تواند بسیار شدید باشد، به‌طوری که انگار با یک نوشیدنی بسیار داغ دهان خود را سوزانده‌اید.

سندرم سوزش دهان معمولاً به‌طور ناگهانی ایجاد می‌شود، اما حتی می‌تواند در طول زمان و به آرامی نیز عود کند. متاسفانه اغلب نمی‌توان علت خاصی را برای عود کردن علائم این بیماری پیدا کرد و اگرچه این امر درمان را چالش برانگیزتر می‌کند، اما همکاری نزدیک با تیم پزشکی می‌تواند به کاهش علائم شما کمک کند.

علائم سندرم سوزش دهان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• احساس سوزش یا دردی که بیشتر زبان شما را درگیر می‌کند، اما ممکن است لب‌ها، لثه‌ها، سقف دهان، گلو یا کل دهان شما را در بر بگیرد.
• احساس خشکی دهان همراه با افزایش تشنگی
• تغییر طعم در دهان، مانند طعم تلخ یا فلزی
• از دست دادن چشایی
• گزگز یا بی حسی در دهان

ناراحتی ناشی از سندرم سوزش دهان می‌تواند چندین الگوی متفاوت داشته باشد. مثلا ممکن است:

• هر روز اتفاق بیفتد، با کمی ناراحتی هنگام بیدار شدن از خواب، اما با گذشت روز بدتر شود.
• به محض بیدار شدن شروع شده و تمام روز ادامه داشته باشد.
• ناگهان پدیدار شده و به‌طور ناگهانی‌تری از بین برود!

سندرم سوزش دهان با هر الگویی ممکن است ماه‌ها تا سال‌ها ادامه داشته باشد. در موارد نادر، علائم این بیماری ممکن است به‌طور ناگهانی برای همیشه به صورت خود به خود از بین بروند یا خیلی کمتر شوند. گاهی اوقات احساس سوزش ممکن است برای مدت کوتاهی در هنگام خوردن یا آشامیدن کاهش یابد. سندرم سوزش دهان معمولاً هیچ تغییر فیزیکی قابل مشاهده‌ای در زبان یا دهان شما ایجاد نمی‌کند. بنابراین قبل از اقدام مناسب برای درمان سوختگی زبان باید مطئن باشید که دچار بیماری سندروم سوختگی زبان و دهان نیستید!

بیشتر بخوانید: سوختگی پوست شکم در بارداری

درمان سوختگی زبان

همانطور که گفتیم، شدت آسیب سوختگی تعیین می‌کند که آیا شما برای درمان سوختگی زبان به مراقبت پزشکی نیاز دارید یا خیر. اگر فکر می‌کنید دچار سوختگی درجه دوم یا سوم شده‌اید، باید با پزشک خود سریعا تماس بگیرید. سوختگی‌هایی با این شدت بسیار جدی هستند و نمی‌توان آن‌ها را به تنهایی در منزل درمان کرد، چون ممکن است عوارض جدی ایجاد کنند.

اما آیا نمی‌دانید سوختگی زبان شما چقدر جدی است؟ در صورت شک، علائم خود را با مطالبی که در این مقاله گفتیم مقایسه کرده و سپس به پزشک مراجعه کنید. ایمن بودن بهتر از پشیمانی در آینده است! اما خبر خوب این است که اکثر سوختگی‌های زبان درجه یک هستند و یعنی شما می‌توانید خودتان آن‌ها را در خانه درمان کنید.

چگونه زبان سوخته را تسکین دهیم؟

در ادامه هفت نکته که می‌توانند به شما در کاهش درد و تسریع درمان سوختگی زبان درجه یک کمک کنند را بررسی می‌کنیم:

• نوشیدنی‌های سرد بنوشید و غذاهای سرد بخورید. آیا به دنبال بهانه‌ای برای لذت بردن از یک کاسه بستنی یا شربت خنک هستید؟ خوب، حالا وقت امتحان آن‌ها رسیده است! در چند روز اول پس از سوختگی زبان، از غذاهای سرد یا خنک که ملایم و غیر تحریک کننده هستند استفاده کنید.
• یک شربت حاوی یخ یا بستنی را بمکید. فقط مطمئن باشید که خیلی یخ نباشند، چون ما نمی‌خواهیم زبان لطیف شما به چیزی بچسبد!
• زبان خود را با شیر، شکر یا عسل پر کنید. علاقه مندان به غذاهای تند گواهی می‌دهند که شیر برای غلبه بر گرمای دهان عالی است. عسل هم دارای خواص ضد التهابی و ضد میکروبی است. شکر نیز می‌تواند درد را کاهش دهد، البته آن را قورت ندهید!
• یک داروی مسکن بدون نسخه (OTC) مصرف کنید. اگر درد یا تورم زیادی دارید، مصرف استامینوفن، ایبوپروفن یا سایر NSAID‌های بدون نسخه را در نظر بگیرید.
• دهان خود را با آب نمک بشویید. شستشو با نمک در درمان سوختگی زبان به صورت دوچندان موثر است، چون می‌تواند درد زبان و خطر عفونت را کاهش دهد. البته از مصرف دهانشویه‌های حاوی الکل خودداری کنید، زیرا می‌توانند زخم‌ها را تحریک کرده و درد را افزایش دهند.
• از ویتامین E استفاده کنید. اگر می‌خواهید روند بهبودی زبان خود را تسریع کنید، ویتامین E راه حلی موثر است. تنها کاری که باید انجام دهید این است که یک کپسول ویتامین‌ای 1000IU را باز کرده و مایع درون آن را مستقیماً روی زبان خود فشار دهید.
• بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت کنید. مسواک زدن و نخ دندان کشیدن همیشه مهم است، اما زمانی که زخمی در دهان دارید، اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. تمیز نگه داشتن دهان، به خصوص زمانی که زخم یا تاول‌های حاصل از سوختگی زبان را تجربه می‌کنید، بسیار مهم است و به جلوگیری از عفونت کمک می‌کند.

همچنین به خاطر داشته باشید که در طول دوره بهبودی پس از درمان سوختگی زبان باید از تحریک بافت آسیب دیده زبان خود، خودداری کنید. یعنی باید از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های داغ دوری کنید، هر چیزی که تاکنون درون دهانتان می‌گذاشتید (مثل پیرسینگ یا محافظ دندان) را کنار بگذارید و از خوردن غذاهای تند یا اسیدی خودداری کنید.

درمان سوختگی زبان چقدر طول می‌کشد

مدت زمان بهبودی زبان شما پس از سوختگی، به شدت آسیب و اینکه آیا شما هیچ گونه عارضه‌ای را تجربه می‌کنید یا خیر، بستگی دارد. اما یک خبر خوب هم داریم: زبان انسان فوق العاده مقاوم است و معمولاً به سرعت بهبود می‌یابد!

بهبودی سوختگی‌های شدید ممکن است طولانی‌تر شود، اما در بیشتر موارد، عملکرد زبان باید ظرف یک یا دو هفته دوباره به حالت اول برگردد. جوانه‌های چشایی تقریباً هر دو هفته یکبار بازسازی می‌شوند، بنابراین شما نیز می‌توانید به سرعت از طعم غذایی که می‌خورید لذت ببرید!

اما اگر به‌نظر می‌رسد که زبان شما در حال بهبودی نیست چه؟ اکنون زمان مراجعه به پزشک است! همچنین در صورت مشاهده بروز هر یک از این علائم که نشان دهنده‌ی عفونت هستند، باید سریعا خود را به پزشک برسانید:

• تب
• وجود هر نوع ترشح از زبان شما
• بدتر شدن علائم، مانند افزایش قرمزی، تورم، درد یا بی حسی زبان

بیشتر بخوانید: سوختگی پوست دور چشم؛ علائم، دلایل و روش های درمان

سخن نهایی

اگر به‌طور ناگهانی زبان خود را سوزاندید، فقط از غرایز خود پیروی کنید! یک نوشیدنی خنک مثل آب یا شیر بخورید و با اجتناب از غذاهای شور، تند یا ترد، با زبان خود در هنگام بهبودی به آرامی رفتار کنید. اگر نگران جدی بودن مشکل خود هستید، برای درمان سوختگی زبان به پزشک مراجعه کنید. او می‌تواند آسیب شما را ارزیابی کرده و با درمان مناسب، از بروز عوارض جدی‌تری مانند عفونت جلوگیری کند.

سوالات متداول

منابع: + + + +