تبخال داخل دهان؛ علائم، دلایل و روش درمان انواع تبخال دهان

مواجه‌شدن با تبخال دهانی امری طبیعی برای برخی افراد به‌حساب می‌آید. مقصر اصلی این بیماری را باید میکروبی به نام ویروس هرپس سیمپلکس یا همان HSV دانست. این ویروس درانواع مختلفی وجود داشته و نواحی متفاوتی از بدن را تحت‌تأثیر آسیب خود قرار می‌دهد. متأسفانه هیچ راهکار درمانی معینی برای این معضل هنوز وجود ندارد، اما می‌توان گفت روش‌هایی که پیشنهاد شده‌اند کمی به کمک مبتلایان می‌آیند و می‌توان با استفاده از آن‌ها این بیماری را مدیریت و کنترل کرد. اما چگونه باید متوجه شوید به این ویروس مبتلا شده‌اید؟ تبخال داخل دهان به چه دلیلی بروز پیدا می‌کند و چگونه می‌شود آن را برطرف کرد؟ در ادامه این مطلب می‌خواهیم نکات مهمی را درباره تبخال داخل دهان مطرح کنیم که احتمالا به کمک شما می‌آید. با ما همراه باشید.

دلایل ایجاد تبخال داخل دهان چیست؟

قبل‌ازاینکه بخواهیم درمورد روش‌های درمانی تبخال داخل دهان صحبت کنیم، بهتر است ابتدا با علت بروز تبخال آشنا بشوید. ویروس هرپس سیمپلکس با نام علمی Herpes Simplex عفونتی است که موجب ظاهر‌شدن تبخال داخل دهان شده و ممکن است در قسمت‌های مختلف بدن بروز پیدا کند.

بااین‌حال تبخال عموما اطراف دهان و در ناحیه تناسلی خود را نشان می‌دهد. به‌طورکلی در تبخال‌ها با دو نوع ویروس هرپس سیمپلکس مواجه می‌شوید:

• ویروس HSVنوع اول: این نوع ویروس باعث به‌وجود آمدن تبخال اطراف و داخل دهان شده و در کل عامل اصلی تبخال و تاول‌های کوچک دور لب و روی صورت محسوب می‌شود.
• ویروس HSV نوع دوم: این ویروس باعث ظاهر‌شدن تبخال در ناحیه تناسلی زنان و مردان شده و عامل اصلی ایجاد تبخال‌ها و زگیل‌های تناسلی است.

اگر فردی به این عفونت مبتلا بشود، این ویروس تا پایان عمر همراهش خواهد بود؛ بااین‌حال این احتمال هم وجود دارد که علائم بالینی آن در برخی از افراد ظاهر نشود. HSV ویروسی بسیار رایجی است و براساس گفته‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) حدود ۶۷ درصد از مردم جهان به ویروس HSV نوع اول و حدود ۱۱ درصد مردم جهان هم به ویروس HSV نوع دوم در طول زندگی‌شان مبتلا می‌شوند.

چه کسانی درمعرض ابتلابه تبخال داخل دهان قرار دارند؟

حالا که با ماهیت ویروس به‌وجود آورنده تبخال داخل دهان آشنا شدید، نوبت به آن است که متوجه شوید چگونه افراد درمعرض ابتلابه این ویروس قرار می‌گیرند. پیش‌از هر چیزی باید بدانید که هر انسانی در هر سنی ممکن است به ویروس HSV مبتلا شده و ناقل آن بشود؛ اما ابتلابه این ویروس بستگی به این دارد که تا چه حد درمعرض دریافت آن قرار بگیرید.

به‌عنوان‌مثال افرادی که مبتلابه ویروس HSV مقاربتی می‌شوند، عموما افرادی هستند که رابطه جنسی پرخطر و بدون کاندوم یا سایر روش‌های بازدارنده و مراقبتی را انجام می‌دهند. منطقا این افراد بیشتر درمعرض ابتلابه تبخال داخل دهان و حتی تبخال تناسلی قرار می‌گیرند. سایر عواملی که ریسک ابتلابه این ویروس را در افراد مختلف بالا می‌برد، شامل مواردی است که در ادامه شرح می‌دهیم:

• داشتن شریک جنسی متعدد
• داشتن رابطه جنسی در سنین کم
• ابتلابه عفونت‌های مقاربتی دیگر
• ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن فرد
• داشتن رابطه دهانی بدون محافظت

به‌غیراز موارد گفته‌شده، اگر زنان باردار در زمان زایمان خود مبتلابه تبخال تناسلی یا دهانی باشند، ممکن است نوزادشان را نیز درمعرض ابتلابه هر دو نوع ویروس HSV قرار دهند که متعاقباً آسیب‌ها و عوارض جدی برای نوزاد به‌دنبال خواهد شد.

بیشتر بخوانید: انواع خال پوستی؛ 

چرا افراد دچار تبخال داخل دهان می‌شوند؟

موضوع مهمی که ارتباط با ویروس هرپس سیمپلکس وجود دارد این است که این ویروس مسری است. این ویروس ازطریق تماس مستقیم از فرد ناقل به فردی دیگر منتقل می‌شود. کودکان هم اغلب به‌دلیل تماس با بزرگسالان خود مبتلابه ویروس HSV نوع اول می‌شوند و از این طریق این ویروس را تا آخر عمر در بدنشان خواهند داشت.

علل اصلی ابتلابه تبخال داخل دهان از طریق HSV-1

• ‏HSV نوع اول ممکن است به دلایل زیر از فرد ناقل به فردی دیگر انتقال پیدا کند:
• خوردن و نوشیدن دو نفر از ظروف مشترک
• به اشتراک‌گذاشتن بالم لب یا رژ لب که یک وسیله شخصی محسوب می‌شود
• بوسیدن یکدیگر که یکی از افراد ناقل باشد

 تخمین زده شده است که ۶۷ درصد از افراد ۴۹ ساله یا کمتر به ویروس HSV نوع اول مبتلا شده‌اند. اگرچه این امکان وجود دارد که هرگز علائم بالینی و اولیه این بیماری را تجربه نکرده و از خود بروز ندهند. همچنین این امکان وجود دارد که فردی از طریق ویروس HSV-1 در صورتی که هنگام رابطه دهانی زخم تبخال را داشته باشد، به تبخال تناسلی نیز مبتلا شود.

چگونه فرد متوجه می‌شود که به تبخال داخل دهان مبتلا شده‌ است؟

اغلب افرادی که دچار تبخال داخل دهان می‌شوند ممکن است در وهله اول، احساس سوزن‌سوزن‌شدن، خارش، سوزش و به‌دنبال آن ایجاد زخم یا تاول دراطراف دهان و داخل دهان را تجربه کنند. جالب است بدانید این علائم معمولاً بعداز گذشت ۲ تا ۲۰ روز بعداز قرارگرفتن درمعرض این ویروس در بدن ظاهر می‌شوند.

درادامه به تفکیک، نشانه‌های ابتلابه تبخال را برایتان شرح می‌دهیم. ویروس هرپس گاهی باعث ایجاد تاول‌ها و زخم‌هایی دراطراف دهان، داخل دهان یا لب‌ها می‌شود که تبخال دهانی نام دارد. البته این امکان وجود دارد که تبخال در قسمت‌های دیگری از پوست صورت و زبان هم مشاهده شود. زخم‌های به‌وجود آمده در اثر تبخال دهانی بعداز گذشت ۲ تا ۳ هفته به‌طور کامل بهبود پیدا می‌کنند.

بیشتر بخوانید: تبخال چشمی چیست؟

آیا ویروس هرپس سیمپلکس، به‌طور کلی ریشه‌کن می‌شود؟

متاسفانه پس از ورود ویروس داخل بدن و ابتلابه ویروس تبخال، این بیماری قابل درمان نبوده، اما می‌توان آن را مدیریت کرد. پس از عفونت‌های اولیه، ویروس در سلول‌های عصبی به‌ شکل خفته و غیرفعال باقی می‌ماند. این به آن معنی است که ویروس می‌تواند دوباره فعال شده و منجر به بروز زخم‌های جدیدی در بدن فرد شود.

تبخال، در برخی از افراد که به دلایل مختلف مانند استرس و تنش زیاد یا بیماری‌های خود ایمنی مختلف دچار ضعف در سیستم ایمنی بدن خود هستند، بیشتر مشاهده می‌شود. حتی در زمانی که زخم‌های تبخال قابل دیدن نیستند هم ویروس مسری است و فرد ناقل امکان انتقال آن را دارد.

برخی از عوامل قادر هستند تشکیل تبخال را تحریک کنند که این عوامل تحریک‌کننده عبارتند از:

• عفونت
• درجه‌ حرارت شدید بدن مانند تب
• سرماخوردگی
• استرس و اضطراب
• قرارگرفتن درمعرض نور خورشید،
• ابتلابه ویروس HIV و یا AIDS
• ضعف سیستم ایمنی بدن
• تغییرات هورمونی مانند دوران قاعدگی خانم‌ها
• سوختگی‌های شدید پوستی
• اگزما
• بروز عفونت‌ در دستگاه تنفسی فوقانی
• شیمی‌درمانی
• اقدامات و جراحی‌های دندانپزشکی

مراحل بروز تبخال داخل دهان

یک تبخال در پنج مرحله در بدن انسان ایجاد شده و بروز پیدا می‌کند. این پنج مرحله عبارتند از:

سوزن‌سوزن‌شدن و خارش موضع

این مرحله حدود ۱ تا ۲ روز قبل از ظاهر‌شدن تاول‌ها و زخم‌ها دیده می‌شود، ممکن است فرد روی لب یا صورت خود سوزن‌سوزن‌شدن یا سوزش و خارش را تجربه کند. این مرحله و مشاهده این علائم، بهترین زمان برای تشخیص و شروع درمان است.

بروز تاول‌ دردناک

در مرحله دوم یک تاول قرمز بزرگ و پر از مایع در موضوع مربوطه ایجاد خواهد شد. در این مرحله، تاول بسیار دردناک بوده و به لمس هم حساس است. توصیه می‌شود به هیچ‌وجه در این مرحله به تاول دست نزنید و با آن بازی نکنید.

تشکیل زخم‌ها

تاول‌هایی که در مرحله دوم زده می‌شود، پس از ترکیدن باعث به‌وجود آمدن زخم‌هایی می‌شوند که بسیار دردناک و ناخوشایند هستند.

خارش و پوسته‌ریزی محل

با خشک‌شدن کامل زخم‌های تبخال، خارش و ترک خوردگی در موضع تبخال ایجاد می‌شود. تبخال به شکل متوسط تا ۲ هفته بعداز بروز باقی خواهد ماند و تا زمان پوسته‌پوسته‌شدنش هم مسری و قابل انتقال به افراد دیگر است. در این مرحله فرد مبتلا باید مراقب باشد و اقدامات بهداشتی را به‌شکل کامل رعایت کند تا ویروس را به افراد دیگر انتقال ندهد.

بهبودی کامل

در این مرحله که مرحله آخر تبخال‌ها است، زخم‌های تبخال کاملا از بین می‌روند و تبخال کم‌کم بهبود پیدا می‌کند.

علائم تبخال داخل دهان

• نخستین علائم تبخال به‌طور متوسط ۳ هفته بعداز قرارگرفتن درمعرض ویروس و فعال‌شدن آن در بدن فرد ظاهر می‌شوند.
• این ویروس باعث ایجاد تاول و زخم‌هایی دردناک روی لب، دهان، داخل دهان، زبان، لثه و یا بینی می‌شود.
• علائم عمومی تبخال معمولاً طی چند هفته بدون درمان، خودبه‌خود از بین می‌روند.
• ممکن است فرد مبتلا در زمان تجربه‌ مراحل گفته‌شده اولیه، علائم دیگری مانند تب، دردهای عضلانی و تورم غدد لنفاوی را نیز تجربه کند.
• برخی اوقات تبخال روی انگشتان دست و پا نیز ظاهر می‌شود که این امر به‌ویژه در کارکنان دندانپزشکی شایع بوده و دلیل آن برخورد و تماس با تبخال‌ها و زخم‌هایی است که داخل دهان فرد مبتلابه این ویروس وجود دارد.
• کودکانی که انگشتان خود را می‌مکند نیز ممکن است عفونت را از دهان به انگشتان خود منتقل کرده و این‌گونه باعث بروز تبخال‌ها شوند.
• ورزشکارانی که درتماس مستقیم با سایر ورزشکاران هستند نیز درمعرض ابتلابه تبخال داخل دهان خواهند بود. این شکل از تبخال می‌تواند به‌جز داخل دهان در هر نقطه‌ای از بدن ظاهر شود. صورت، گردن و بازوهای فرد از رایج‌ترین محل‌های بروز تبخال است.
• باید به این نکته نیز توجه شود که در صورت بروز هرگونه علائم چشمی همراه با تبخال، مراجعه سریع به پزشک متخصص در اولویت است. عدم درمان سریع و کامل عفونت‌های چشمی ناشی از ویروس هرپس، می‌تواند باعث از بین رفتن دائمی بینایی فرد بشود؛ زیرا این عفونت می‌تواند منجر به زخم‌شدن داخل قرنیه چشم بیمار شود.
• یکی از بیماری‌هایی که با تبخال داخل دهان اشتباه گرفته می‌شود، آفت دهانی است. ضایعات این بیماری عموما در داخل دهان، زبان، گلو و گونه‌های فرد ایجاد می‌شوند. این ضایعات معمولاً صافند، مسری نیستند و در اثر ویروس هرپس سیمپلکس ایجاد نمی‌گردند. این در حالی است که تبخال‌ها معمولاً در لب‌ها، داخل و بیرون دهان فرد مشاهده می‌شوند. تبخال بسیار مسری بوده و ضایعات آن ظاهری حبابی‌شکل دارند.

بیشتر بخوانید: تبخال پوستی؛ 

عوارض ویروس هرپس سیمپلکس یا همان ویروس تبخال

عفونت اولیه‌ی تبخال می‌تواند علائم و عوارض شدیدتری برای فرد بیمار ایجاد کند، زیرا بدن فرد مبتلا هنوز در مقابل ویروس مقاوم نشده است و راه دفاعی خاصی ندارد.

این عوارض در کودکان کم‌سن، افراد دارای اگزمای پوستی و یا اشخاص دارای ضعف سیستم ایمنی بدن در اثر بیماری‌های خاص همچون سرطان یا ایدز، ممکن است بروز پیدا کند. در صورت بروز هر یک از این علائم که در زیر به آن اشاره می‌شود، فرد باید فوراً به پزشک خود مراجعه کند:

• تب شدید یا مداوم
• بروز مشکل در تنفس یا بلع 
• چشم‌های تحریک شده و قرمز، با ترشح یا بدون ترشح
• گسترش پیداکردن عفونت به قسمت‌های دیگر پوست بدن
• برطرف‌نشدن علائم طی یک تا دو هفته پس از بروز علائم اولیه
• عودکردن مکرر علائم بیماری طی یک‌سال

درمان تبخال داخل دهان

متاسفانه هیچ‌گونه درمان قطعی و معینی برای ویروس تبخال وجود ندارد، اما روش‌های درمانی مختلفی برای تسکین زخم‌های تبخال وجود داشته که می‌تواند در این شرایط کمی کمک‌کننده باشد.

پماد‌ها و کرم‌های موضعی

پمادهای ضد ویروسی، مانند پماد پنسیکلوویر (دناویر) و یا دوکوزانول (Abreva) می‌توانند درد را کنترل کرده و بهبودی بیمار را سرعت ببخشند. اگر به‌محض ظاهر‌شدن علائم اولیه بیمار از این پمادها استفاده کند، یقینا موثرتر خواهند بود. پمادهای ضد ویروسی باید ۴ تا ۵ بار در روز روی زخم‌ها زده شوند.

دارو درمانی با تجویز پزشک

• داروهای ضد ویروسی خوراکی همچون آسیکلوویر (Zovirax)، فامسیکلوویر (Famvir) و والاسیکلوویر (Valtrex) برای زخم‌های تبخال قابل استفاده خواهند بود. در واقع باید بدانید که این داروها باعث حذف ویروس از بدن نمی‌شوند، بلکه می‌توانند از انتقال ویروس به سایر افراد جلوگیری کنند. این داروها فقط با نسخه پرشک در دسترس خواهند بود.
• در صورت بروز عوارض شدیدتر، باید داروهای ضد ویروسی استفاده نمایید.
• مصرف داروی مسکن ساده مانند استامینوفن یا نوافن، به کاهش درد ناشی از تبخال‌ها کمک می‌کند.
• کرم‌های حاوی لیدوکائین یا بنزوکائین نیز در تسکین درد موثر خواهند بود.
• پماد زینک اکساید موضعی نیز ممکن است مدت زمان زخم‌های تبخال را کوتاه‌تر کند. طبق مطالعات، اکسید روی بهبود تبخال تاثیر داشته و به شکل متوسط، یک و نیم روز طول درمان آن را کوتاه‌تر می‌کند. همچنین اکسید روی باعث کاهش تاول، درد، خارش و سوزن سوزن‌شدن موضع نیز می‌شود.

درمان‌های خانگی تبخال داخل دهان

• استفاده از کمپرس سرد و یخ روی زخم‌ها می‌تواند علائم و درد را کاهش می‌دهد. توجه داشته باشید که نباید یخ را مستقیما روی ناحیه تبخال بگذارید.
• آلوئه‌ورا و ژل‌های‌ خنک‌کننده‌ حاوی آن، باعث تسکین درد می‌شوند.
• لیمو و خاصیت ضد ویروسی آن به کاهش قرمزی و تورم تاول یا جلوگیری از بروز عفونت‌های بعدی کمک زیادی می‌کند.
• گذاشتن نشاسته ذرت روی ناحیه آسیب‌دیده، موجب تسکین و کاهش علائم می‌شود.
• می‌توانید داروهای خانگی، کرم‌ها یا پمادهای مخصوص را با استفاده از یک گوش پاک‌کن مناسب و تمیز روی زخم‌ها بمالید.

پیشگیری از انتشار ویروس تبخال

با توجه به اینکه هیچ راهکار معین و خاصی جهت درمان تبخال وجود ندارد، می‌توان اقداماتی را انجام داد و با کمک آن‌ها از ابتلابه ویروس تبخال جلوگیری کرد. حتی می‌شود به‌طور کلی مانع از انتقال ویروس HSV به فرد دیگری شد. این اقدامات پیشگیرانه عبارتند از:

• برای جلوگیری از انتقال و انتشار ویروس تبخال لازم است دستان خود را مرتبا شستشو دهید و از تماس پوستی با دیگران تا حد امکان خودداری نمایید.
• درواقع بهترین راه جهت جلوگیری از ابتلابه ویروس هرپس سیمپلکس، جلوگیری از تماس جسمی با زخم‌ها و تاول‌های شخص آلوده است.
• در زمان وجود ضایعات فعال در دهان، هر چیزی که با دهان تماس پیدا می‌کند را بشویید و آن‌ها را به‌هیچ‌وجه با دیگران به اشتراک نگذارید.
• با شناخت محرک‌هایی که باعث ظاهر‌شدن تبخال‌هایتان می‌شود، می‌توانید از فعال‌شدن مجدد ویروس پیشگیری نمایید.
• اگر آفتاب باعث بروز علائم تبخال‌های شما است، نباید درمعرض تابش نور خورشید قرار بگیرید و در صورت بیرون رفتن از خانه، باید از کرم ضد آفتاب مناسب استفاده کنید.
• اگر هر بار که دچار استرس و اضطراب می‌شوید، تبخال‌هایتان ظاهر می‌شوند، تکنیک‌های مدیریت استرس همچون یوگا و مدیتیشن را تمرین کنید تا بتوانید از این عارضه جلوگیری نمایید.
• از بوسیدن کسی که تبخال دارد، اکیدا خودداری کنید.
• از داشتن رابطه‌ی جنسی دهانی با کسی که تبخال دستگاه تناسلی فعال دارد، خودداری کرده و از روابط پرخطر بپرهیزید.
• جهت جلوگیری از انتشار ویروس تبخال به سایر نقاط بدن سعی کنید تاول‌ها یا زخم‌هایتان را لمس نکنید.
• در صورت تماس با ضایعات فعال، بلافاصله دستان خود را با آب و صابون یا الکل ۶۰ درصد به‌طور کامل بشویید.
• از مصرف نوشیدنی‌های گرم و غذاهای شور و پرادویه، تا حد امکان اجتناب کنید.
• ضایعات خود را با آب و نمک به شکل کامل شستشو دهید.
• ضایعات را با آب نمک شستشو دهید.
• از به اشتراک‌گذاشتن وسایلی که ممکن است ویروس تبخال را به دیگران منتقل کنند همچون قاشق، چنگال، لیوان، ظروف غذاخوری، حوله، لباس، لوازم آرایشی و رژ لب و بالم لب پرهیز نمایید.
• هنگام استفاده از داروهای موضعی دست‌های خود را کاملا بشویید و دارو را به کمک پنبه یا گوش‌ پاک‌کن تمیز روی زخم خود بمالید تا تماس با زخم فعال به حداقل برسد.
• توجه داشته باشید اگر در فردی ابتلابه این ویروس تشخیص داده شده، اما بدن او هیچ‌گونه علائمی از خود بروز نمی‌دهد، بهتر است استفاده از وسایل محافظتی حین رابطه جنسی را برای خود ضروری کند.
• زنان بارداری که مبتلابه این ویروس می‌شوند، ممکن است مجبور به استفاده از داروهایی خاص جهت جلوگیری از سرایت این بیماری به جنین خود بشوند.

بیشتر بخوانید: تبخال تناسلی زنان؛

به کمک نکاتی که در این بخش مطرح شد، می‌توان افراد دیگری را از ابتلابه این ویروس نجات داد و روند انتقال این ویروس مزمن را به حداقل ممکن رساند. همچنین به کمک راهکارهای درمانی مطرح‌شده، از شدت نشانه‌های این بیماری تا حد زیادی کاسته می‌شود و فرد بیمار می‌تواند به فعالیت‌های روزانه خود درست مانند افراد دیگر ادامه دهد.

در این مطلب سعی شد تمام نکاتی که حول محور عارضه تبخال داخل دهان وجود دارد، بیان شود. مشخص است این بیماری نباید فرد مبتلا را از جامعه دور کند، بلکه جامعه و خود فرد باید به آن سطح از آگاهی برسد که بتواند اقدامات بهداشتی را رعایت کرده تا روند انتشار ویروس را به صفر برساند. یقینا پیشگیری در این نوع ویروس که راه درمانی مشخصی هم ندارد، بهتر از درمان است. امیدواریم توانسته باشیم شما را در این زمینه یاری کنیم.

منبع ++