زونا چیست؟ علائم، دلایل و بررسی انواع درمان تخصصی و خانگی

عامل اصلی بروز زونا در بدن، ویروسی به نام واریسلا زوستر است؛ همان ویروسی که باعث آبله‌مرغان می‌شود. بعد از ابتلا به آبله‌مرغان ویروس در بافت عصبی نزدیک نخاع و مغز غیرفعال می‌شود اما ممکن است سال‌ها بعد به‌صورت زونا دوباره فعال شده و منجر به بروز بثورات دردناک و خارش‌دار شود. در این راهنما قصد داریم روش‌های مختلف درمان زونا از کرم‌های موضعی و داروهای خوراکی گرفته تا برخی نکات تسکین درد در خانه را مرور کنیم؛ با کیوت مگ همراه باشید.

زونا چیست و چه علائمی دارد؟

زونا یا shingles که از آن با عنوان تب‌خال زرد نیز یاد می‌شود نوعی عفونت ویروسی عصب و پوست اطراف آن است که از ویروسی به نام واریسلا زوستر ناشی می‌شود.

اگرچه این عفونت به‌صورت نوار تاول‌زده فقط قسمت کوچکی از یک طرف بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد اما عموماً روی صورت، گردن، سینه، پشت، شکم یا لگن و گاهی در اطراف چشم ظاهر می‌شود. این نوع عفونت ویروسی با بثورات قرمز پوستی ظاهر شده که می‌تواند باعث درد و سوزش شود. شایع‌ترین علائم زونا عبارت‌اند از:

• درد، سوزش، بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن
• حساسیت به لمس
• بثورات قرمز که چند روز پس از درد شروع می‌شوند.
• تاول‌های پر از مایعات که به‌مرور سر باز کرده و پوسته‌پوسته می‌شوند.
• تاول‌های حاوی مایع که پاره شده و به صورت دلمه بسته در می‌آید.
• خارش
• حساسیت به نور
• تب، سردرد، حساسیت به نور و خستگی نیز از دیگر علائم زونا است که ممکن است برخی افراد آن را تجربه کنند

از زونا با عنوان هرپس زوستر نیز یاد می‌شود. این نوع عفونت ویروسی با بثورات قرمز پوستی مشخص می‌شود که می‌تواند باعث درد و سوزش شود. زونا معمولا به صورت رگه‌هایی از تاول در یک طرف بدن، به طور معمول در تنه، گردن یا صورت ظاهر می‌شود. 

درد معمولاً اولین علامت زونا است که در بعضی از افراد می‌تواند شدید باشد. گاهی اوقات بسته به محل درد می‌تواند با نشانه‌های برخی بیماری‌ها نظیر مشکلات قلبی، ریوی یا کلیوی اشتباه گرفته شود. برخی افراد بدون هیچ‌گونه بثوراتی دچار درد زونا می‌شوند.

دلیل این بیماری دقیقاً مشخص نیست اما ممکن است فرد با افزایش سن به دلیل کاهش ایمنی در برابر عفونت‌ها به زونا مبتلا شود. فرد مبتلا به زونا می‌تواند ویروس واریسلا زوستر را به هر کسی که آبله‌مرغان نگرفته است، انتقال دهد.

این انتقال معمولاً از طریق تماس مستقیم با زخم‌های باز بثورات زونا رخ می‌دهد. پس از آلوده شدن فرد به آبله‌مرغان مبتلا خواهد شد نه زونا! عواملی که ممکن است خطر ابتلا به زونا را افزایش دهد عبارت‌اند از:

• افزایش سن: ممکن است فرد با افزایش سن به دلیل کاهش ایمنی در برابر عفونت‌ها به زونا مبتلا شود. درواقع می‌توان گفت زونا در بزرگسالان(افراد مسن بالای ۶۰ سال) و در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر دیده می‌شود.
• بیماری‌های خاص: بیماری‌هایی مانند HIV و سرطان که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند می‌توانند خطر ابتلا به زونا را افزایش دهند.
• برخی درمان‌ها: پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی می‌تواند مقاومت شما در برابر بیماری‌ها را کاهش داده و باعث ایجاد زونا شود.
• افراد سرطانی تحت درمان: پرتو درمانی یا شیمی درمانی ممکن است مقاومت بدن را نسبت به بیماری‌ها کاهش دهد و باعث ایجاد زونا شود.
• مصرف داروهای خاص: داروهایی که برای جلوگیری از رد عضو پیوندی طراحی شده‌اند می‌توانند خطر زونا را افزایش دهند-همچنین استفاده طولانی‌مدت از استروئیدها مانند پردنیزون
• استرس: افرادی که تحت استرس‌های شدید قرار دارند.

بیشتر بخوانید: 9 علامت بیماری در چهره و پوست:

زونای صورت

زونا معمولا در یک طرف کمر یا قفسه سینه ایجاد می‌شود، ولی ممکن است بثورات پوستی نیز در یک طرف صورت ظاهر شوند. اگر بثورات پوستی نزدیک به گوش یا درون گوش باشند می‌توانند باعث ایجاد عفونت شوند و ممکن است منجر به از دست دادن شنوایی، اختلال در تعادل، و ضعف در عضلات صورت شوند. 

زونای داخل دهان می‌تواند بسیار دردناک باشد. ممکن است خوردن را دشوار نموده و حس چشایی را تحت تاثیر قرار دهد. بثورات پوستی زونا بر روی پوست سر می‌تواند در هنگام شانه زدن یا برس کشیدن ایجاد حساسیت کند. زونای پوست سر در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به ایجاد لکه‌های طاسی دائمی شود. 

زونای چشم

در برخی افراد بیماری زونا چشم را درگیر می‌کند که معمولا روی پلک، پیشانی و گاهی اوقات در نوک یا کنار بینی ظاهر می‌شود. در این حالت علائمی مثل سوزش یا ضربان در چشم، قرمزی و آبریزش چشم شدید، تورم و تاری دید پیدا خواهید کرد.

حتی پس از بهبود نیز درد چشم بخاطر آسیب به اعصاب آن ادامه پیدا می‌کند که در اکثر مواقع رفع می‌گردد. در صورت عدم درمان بیماری زونا در چشم، قدرت دید تا زمان طولانی کاهش پیدا خواهد کرد.

زونای باسن

با توجه به اینکه زخم‌های زونا در یک سمت بدن ظاهر می‌شوند بنابراین احتمال اینکه فقط یک سمت باسن درگیر شود زیاد است. بروز جوش‌ها در این نواحی با علائمی مثل سوزن سوزن شدن، خارش یا درد همراه است. پس از چند روز ممکن است تعداد این جوش‌ها زیادتر شود ولی درد بیشتری حس نکنید و یا برعکس.

علت زونا

اینکه چه چیزی باعث تحریک مجدد ویروس واریسلا می‌شود کاملاً مشخص نیست. این ویروس عضوی از همان خانواده میکروب‌هایی است که باعث عفونت‌های تبخال می‌شوند، مانند تبخال تناسلی و تبخال، که همچنین تمایل به آمدن و رفتن دارند، بنابراین تعجب آور نیست که واریسلا رفتار مشابهی داشته باشد. عفونت ها می‌توانند چندین بار عود کنند، بیشتر افراد فقط یک بار مریضی زونا را تجربه می‌کنند.

زونا چگونه تشخیص داده می‌شود؟

بروز ضایعات در یک سمت از بدن می‌تواند نشانه‌ای از بیماری زونا باشد، بنابراین جهت اطمینان از بیماری به متخصص داخلی و دکتر پوست خود مراجعه کنید و پس از قطعی شدن تشخیص می‌توان ضایعات و سایر علائم را درمان کرد.

پس از مراجعه، پزشک ابتدا پیرامون سابقه‌‌ی ابتلا به آبله مرغان سوال‌هایی می‌پرسد و علائم شما را بررسی می‌کند. ضایعات نشانه‌‌ی اصلی زونا است، اما ممکن است فقط یک مشکل پوستی باشد. ویژگی‌های ضایعات ناشی از زونا عبارتند از:

• پدیدار شدن در یک سمت از بدن یا صورت
• احساس تیر کشیدن، سوزش یا خارش در ضایعه
• ضایعات در ابتدا به صورت یک برجستگی پدیدار می‌شوند و رفته رفته تبدیل به تاول می‌شوند.

واکسیناسیون برای مقابله با زونا

برای کاهش احتمال ابتلا به زونا و همچنین عوارض جانبی طولانی مدت بعد از آن مثلا PHN، واکسنی وجود دارد. توصیه می‌شود افراد بالای 60 سال این واکسن را بزنند. طبق نتایج به دست آمده، این واکسن می‌تواند احتمال ابتلا به زونا را تا 50 درصد و احتمال ابتلا به PHN را تا 67 درصد کاهش دهد.

افرادی که قبلا زونا داشته اند، می‌توانند برای پشگیری از ابتلای دوباره به زونا و عود کردن مجدد بیماری، واکسن بزنند. هر بار واکسیناسیون، بدن را به مدت 5 سال در برابر بیماری مقاوم می‌کند.

چه کسانی نباید واکسن زونا بزنند؟

اگر یکی از شرایط زیر را دارید، نباید واکسن زونا بزنید:

• اگر به مواد تشکیل دهنده آن حساسیت دارید؛
• اگر سیستم ایمنی ضعیفی دارید که ممکن است ناشی از بیماری های خاص یا مصرف داروهای خاص باشد؛
• اگر در دوران بارداری یا در شیردهی به سر می‌برید؛
• اگر در حال حاضر به زونا مبتلا هستید.

علاوه براین، اگر در مدت 4 هفته بعد از واکسیناسون، احتمال بارداری شما وجود دارد، نباید از این واکسن استفاده کنید.

آیا زونا دردناک است؟

برخی از افراد مبتلا به زونا تنها نشانه‌های خفیفی مانند گزگز یا خارش پوست را تجربه می‌کنند. ولی در موارد دیگر ممکن است زونا بسیار دردناک باشد. حتی یک نسیم ملایم می‌تواند باعث ایجاد درد شود. برخی از افراد بدون اینکه بثورات پوستی در آن‌ها ایجاد شود، درد شدیدی را تجربه می‌کنند. 

درد ناشی از زونا معمولا در اعصاب قفسه سینه، گردن، صورت، یا قسمت پایین کمر رخ می‌دهد. برای کمک به تسکین درد، پزشک ممکن است داروهای ضدویروسی، ضدالتهابی و سایر داروها را تجویز نماید.

یک مطالعه در سال 2017 میلادی نشان داد که درد هرپس زوستر ممکن است به دلیل مکانیسم‌های ایمنی بدن ایجاد شود که با فعالیت مجدد ویروس واریسلا-زوستر فعال گردیده و علمکرد نورون‌های حسی را تغییر می‌دهند. 

آیا بیماری زونا مسری است؟

شخصی که به زونا مبتلا است ممکن است این ویروس واریسلا- زوستر را به افرادی که نسبت به آبله مرغان ایمن نیستند، منتقل کند. این انتقال معمولاً از طریق تماس مستقیم با زخم باز ایجاد می‌شود. هنگامی که فرد مبتلا شد، شخص به جای زونا به آبله مرغان مبتلا می‌‌شود.

پیشگیری بهتر از درمان است. برای پیشگیری از ابتلا به بیماری زونا بایستی احتیاط های لازم را رعایت نمود. به هر حال بایستی از تماس افراد مبتلا به زونا با زنان باردار و نوزادان تازه متولد شده جلوگیری نمود. آبله مرغان در برخی از افراد می‌‌تواند خطرناک باشد.

تا زمانی که تاول‌ های زونا پوسته می‌‌زند، بیمار، ناقل بیماری خواهد بود و باید از هرگونه تماس فیزیکی با افرادی که تاکنون به آبله مرغان مبتلا نشده یا واکسن آبله مرغان دریافت نکرده‌اند، به خصوص افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، زنان باردار و نوزادان، خودداری کند.

آیا زونا از طریق هوا منتقل می‌شود؟

ویروس واریسلا-زوستر که عامل بیماری هرپس زوستر است از طریق هوا منتقل نمی‌شود. اگر فرد مبتلا به زونا در نزدیکی شما سرفه یا عطسه کند، یا از لیوان آب یا ظرف غذای شما استفاده کند، بیماری منتقل نمی‌گردد. 

تنها راه انتقال این ویروس این است که با ترشحات خروجی از تاول‌های فرد مبتلا به هرپس زوستر تماس مستقیم داشته باشید. در این صورت شما زونا نخواهید گرفت بلکه اگر قبلا آبله مرغان نگرفته‌اید، ممکن است به آبله مرغان مبتلا شوید.

آیا بیماری زونا بازگشت پذیر است؟

بندرت چنین اتفاقی رخ می‌دهد. اما اگر این بیماری بیشتر از 30 روز طول بکشد یا بین 51 تا 70 سال سن داشته باشید یا احیانا در هر دوره‌ای از زندگی مبتلا به سرطان خون، یکی از بیماری‌های خودایمنی، فشار خون بالا یا دیس لیپیدمی (افزایش LDL) شوید، احتمال بازگشت یا عود بیماری زونا بالا می‌رود.

عوارض زونا

عوارض ناشی از ابتلا به زونا عبارتند از:

• پست هرپتیک نورالژیا: در برخی از افراد درد زونا تا مد‌ت‌ ها پس از اینکه تاول ناشی از آن برطرف شد، ادامه می‌ یابد. این مشکل به نام پست هرپتیک نورالژیا نامیده می‌ شود و هنگامی رخ می‌ دهد که رشته‌ های عصبی آسیب‌ دیده پیام‌ های نا مفهوم و بیش از حد درد را از پوست به مغز ارسال می‌کند.
• کاهش بینایی: زونا در اطراف یا داخل چشم ( زونای چشمی) می‌ تواند منجر به عفونت‌ های دردناک چشم شود که منجر به کاهش بینایی می شود.
• مشکلات عصبی: براساس اینکه کدام عصب آسیب دیده است، زونا ممکن است منجر به التهاب مغز ( انسفالیت)، فلج صورت یا مشکلات شنوایی و عدم تعادل شود.
• عفونت پوست: اگر تاول زونا به خوبی درمان نشود، عفونت‌ های باکتریایی پوست ممکن است افزایش یابد.

بیشتر بخوانید: علائم پوستی ایدز؛

درمان زونا

هیچ درمان قطعی برای زونا وجود ندارد و دوره عفونت باید سپری شود تا فرد بهبود یابد اما درمان با داروهای ضدویروسی می‌تواند مدت‌زمان بهبودی را کوتاه‌تر کرده و از عوارض بیماری جلوگیری کند. به‌طورکلی این بیماری ۲ تا ۶ هفته طول می‌کشد تا درمان شود.

در حالت ایده ­آل شما باید طی ۷۲ ساعت پس از بروز اولین علائم تحت درمان قرار بگیرید. پزشک شما ممکن است داروهای ضدویروسی را برای کاهش علائم و کوتاه شدن مدت عفونت تجویز کند. این داروها عبارت‌اند از:

• آسیکلوویر(Acyclovir)
• فامسیکلوویر(Famciclovir)
• والاسیکلوویر(Valacyclovir)

گاهی اوقات زونا با درد شدید همراه است بنابراین ممکن است پزشک شما برخی داروهای زیر را برای کاهش درد تجویز کند:

• مسکن‌ها مانند کدئین، ایبوپروفن و ناپروکس
• کرم موضعی کپسایسین
• داروهای بی‌حسی موضعی مانند لیدوکائین
• آنتی‌بیوتیک؛ اگر باکتری‌های پوستی بثورات زونا را آلوده کنند ممکن است به این داروها نیاز داشته باشید.
• داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای. این داروها عموماً برای کاهش دردی که ممکن است پس از بهبودی پوست ایجاد شود(نورالژی پس از هرپس) تجویز می‌شود مانند آمی تریپتیلین، دسیپرامین، نورتریپتیلین

پماد برای زونا

خاراندن تاول‌های زونا فقط و فقط وضعیت بیماری شما را بدتر می‌کند. از پزشک بخواهید تا برایتان پمادها یا لوسین‌های مخصوص برای کاهش درد و خارش تجویز کند. از بهترین پمادها برای زونا به منظور کاهش خارش و درد تاول‌ها پماد موضعی آسیکلوویر ۵ درصد است.

درمان زونا در خانه!

ویروس زونا اعصاب را تحت تأثیر قرار می‌دهد به همین دلیل بثورات پوستی فقط در یک ناحیه خاص از بدن ظاهر می‌شود نه در تمام نقاط بدن. بااین‌حال حتی پس از، از بین­ رفتن بثورات نیز ممکن است درد عصبی وجود داشته باشد؛ این عارضه که نورالژی پس از هرپس(PHN) نامیده می‌شود می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها باعث درد شدید شود.

نورالژی پس از هرپس عموماً در بیماران بالای ۵۰ سال، افراد با بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، کسانی که بثورات شدید زونا را تجربه کره‌اند یا بیمارانی که پس از ۷۲ ساعت از ظهور اولین علائم، درمان را آغاز نکرده‌اند بیشتر دیده می‌شود.

علاوه بر درد مزمن از دیگر علائم نورالژی پس از هرپس می‌توان به افسردگی، بی‌خوابی و بی‌اشتهایی اشاره کرد. برخی از درمان‌های خانگی می‌تواند در کاهش این علائم و تسریع در بهبودی کمک‌کننده باشند:

• حمام آب سرد یا استحمام در وان با بلغور جو دوسر می‌تواند علائم خارش و سوزش را تسکین دهد.
• استفاده از کمپرس آب سرد می‌تواند در تسکین علائم زونا به‌ویژه تب‌خال چشم مؤثر باشد.
• استفاده از خمیر طبیعی ساخته‌شده از جوش‌شیرین یا نشاسته ذرت نیز می‌تواند به‌طور موقت تحریکات پوستی را تسکین دهد.
• روغن‌های طبیعی مانند روغن پونه کوهی، روغن اسطوخودوس و بالم لیمو که دارای خواص ضدویروسی هستند می‌توانند در کاهش التهاب زونا مؤثر باشند.
• مصرف بیشتر مرکبات، سبزیجات پهن‌برگ، اسیدهای چرب ضروری و چای سبز می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تقویت کند.
• سیر: یکی از بهترین و موثرترین روش‌های کاهش درد ناشی از این بیماری استفاده از سیر است. یک حبه سیر له یا خورد شده را در ۲۰ میلی‌لیتر آب در حال جوش بریزید و اجازه دهید به مدت ۵ دقیقه در آن بماند. پس از آماده‌سازی محلول آن را روی ناحیه درگیر به مدت ۱ تا ۲ ساعت قرار دهید.
• روغن درخت چای: استفاده روزانه از ترکیب روغن درخت چای با آب، روغن زیتون یا اسطوخودوس در تسکین سوزش و خارش زونا بسیار موثر است.
• چای سبز و نعناع: مقداری برگ چای سبز و نعنا را خرد کنید و به مدت ۵ دقیقه در آب بجوشانید. با عصاره به دست آمده ناحیه آسیب‌دیده را به آرامی بشویید. اگر از این روش ۴ تا ۵ بار در هفته استفاده کنید به نتیجه بهتری خواهید رسید.
• روغن بابونه: روغن بابونه در کاهش التهابات پوستی و تسکین دردهای ناشی از زونا بسیار مفید و موثر عمل می‌کند. همچنین این روغن گیاهی باعث بازسازی سلول‌های پوستی می‌شود. روزانه چند قطره از این روغن روی ناحیه آسیب‌دیده بریزید تا زخم‌ها به سرعت بهبود یابند.
• نمک اپسوم و زونا: نمک اپسوم را به آب وان اضافه کنید و قسمتی از بدن را که درگیر بیماری زونا است به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه در آن بشویید. پس از گذشت این زمان آن ناحیه را با یک دستمال یا حوله نرم و تمیز خشک کنید.

برای درمان زونا چه بخوریم؟

رژیم غذایی زونا شامل غذاهای حاوی ویتامین های A ، B-12 ، C ، E و اسیدآمینه لیزین است. غذاهایی که باعث بهبود زونا می‌شوند عبارت اند از :

• میوه‌های نارنجی و زرد؛
• سبزیجات سبز برگ؛
• گوشت قرمز؛
• تخم مرغ؛
• ماهی؛
• لبنیات؛
• غلات کامل.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت شک به ابتلا به بیماری زونا، بخصوص در موارد زیر به پزشک خود مراجعه کنید:

• ایجاد درد و ضایعات در نزدیکی چشم، که در صورت عدم درمان منجر به آسیب دائمی چشم می‌شود.
• سن بیشتر یا مساوی ۶۰ سال، زیرا سن به طور قابل توجهی خطر ابتلا به عوارض را افزایش می‌دهد.
• فرد یا یکی از اعضای خانواده، به هر علتی (به علت سرطان، دارو یا بیماری مزمن) دارای سیستم ضعیف ایمنی باشند.
• ضایعات گسترده و دردناک باشند.
• راش‌ها پخش شده و دردناک هستند.

درمجموع زونا یک بیماری تهدیدکننده زندگی نیست اما می‌تواند بسیار دردناک باشد. اگرچه از برخی داروهای ضدویروسی، کرم­های موضعی و درمان­های خانگی می­توان برای درمان زونا و کاهش علائم آن استفاده کرد اما برای جلوگیری از بروز زونا بهتر است میزان استرس زندگی خود را کاهش دهید!